نازایی به علت فاکتور زنانه

فاکتور زنانه در نازایی به عامل یا عواملی گفته می شود که مانع دستیابی به بارداری می گردند.

در یک خانم ممکن است فقط یک مشکل وجود داشته باشد و یا چند عامل همزمان با هم یافت شوند. دربخش فاکتور مردانه به این مسئله اشاره شد که در هرزوج نابارور هر دو زوج باید به طور همزمان و به طور کامل بررسی شوند؛ تا این فاکتورهای زنانه متداخل در باروری نیز درصورت وجود کشف شوند. در این بخش مروری بر این عوامل می شود.

اختلال در تخمک گذاری: در هر خانم طبیعی در هر سیکل قاعدگی یک تخمک بالغ ساخته شده و آزاد می گردد. به دنبال این مسئله قاعدگی طبیعی رخ می دهد. اولین مشخصه تخمک گذاری طبیعی در یک خانم، سیکل پریودی منظم خودبخودی است. جلو وعقب شدن تاریخ قاعدگی ماهیانه، تا ده روز مشکل محسوب نمی شود؛ مگر اینکه فقط با کمک دارو عادت رخ بدهد. یک سوال مهم: آیا در یک خانم با پریود منظم نیز ممکن است تخمک گذاری مناسب رخ ندهد؟ جواب: بله.

عمده ترین علت عدم تخمک گذاری مناسب بیماری به نام پی سی او(PCO) است. این بیماری از همان زمان بلوغ و مجرد بودن می تواند شروع شود و یا حتی در سنین بالاتر حتی بعد از یکبار بچه دار شدن ظاهر گردد. چند نکته در مورد این بیماری مهم است که باید ذکر شود. اولا اکثرا سابقه فامیلی از بیماری وجود دارد، یعنی معمولاً ژنتیکی منتقل می شود و ابتلای بعدی وجود ندارد. در ثانی مثل بیماران دیابتی وابسته به انسولین، بیماری قابل درمان نیست؛

درمانهای انجام شده فقط برای کنترل علائم بیماری است؛ هرچند که ممکن است برای مدتی عادت ماهیانه بیمار نیز منظم گردد و یا برای مدتی بیماری مخفی بگردد. اکثر این بیماران با سونوگرافی مبنی بر داشتن کیست در تخمدان مراجعه می کنند.

در سونوگرافی بسیاری از بیماران کیست های بسیار ریزی در تخمدان ها دیده می شود که از جمله علایم عدم تخمک گذاری منظم است؛ اما الزامی وجود ندارد که درهمه بیماران مبتلا به عدم تخمک گذاری دیده شود. برعکس آن هم صادق است: هربیماری که در سونوگرافی وی این گزارش ذکر شود، مشکل ندارد.

دو مشخصه عدم تخمک گذاری مناسب ذکر شد: پریود نامنظم و گزارش کیست های ریز درتخمدان در سونوگرافی. دو علامت دیگر نیز در این بیماران ممکن است دیده شود: علایم مرتبط با بالا رفتن سطح هورمونی مردانه مثل پرمویی در قسمت های مختلف بدن، پوست چرب، جوش زدن مداوم یا آکنه، ریزش مو و در موارد اندک به خصوص به علل دیگر، مردانه شدن عضلات و ظاهر بیمار.

در ضمن تخمک گذاری نامناسب در خانم، سطح هورمون مردانه بالا می رود و سطح هورمون زنانه کاهش می یابد و لذا این علایم رخ می دهد. علامت چهارم، تغییرات هورمونی در بررسی آزمایشگاهی است. حضور دو علامت از چهار علامت فوق الذکر به نفع عدم تخمک گذاری مناسب به عنوان یکی از علل نازایی است که درمان های خاص خود را دارد.

در رابطه با تخمدان ها دومسئله دیگر نیز دربیماران نازا دیده می شود: اول کیستهای تخمدانی متفاوت که برخی با عمل جراحی باز شکمی باید برداشته شوند و برخی با لاپاروسکوپی یا عمل جراحی بسته قابل درمانند.

مسئله دیگر یائسگی زودرس تخمدانی یا POF است،که متاسفانه بیمار درسنین پایین 30-35 سالگی ذخیره تخمدانی اش به پایان می رسد. در این بیماران که در بسیاری از موارد نه سابقه عمل جراحی قبلی تخمدانی دارند، نه سابقه خانوادگی و یا هیچ گونه ریسک فکتور قبلی، در مراحل اولیه فقط تغییرات هورمونی دیده می شود و بعد نامنظمی پریود و در مراحل آخر گرگرفتگی. لذا همانطور که گفته شد بررسی هورمونی روز سوم قاعدگی درتمام خانم های مراجعه کننده با مشکل نازایی اجباری است.

اختلال ساختمانی: برای انتقال تخمک و جنین حاصل از لقاح آن با اسپرم نیازمند لوله های رحمی باز با عملکرد مناسب هستیم. کشف باز یا بسته بودن لوله های رحمی فقط با انجام عکس رنگی (هیستروسالپنگوگرافی یاHSG ) امکان پذیر است. از آنجا که لوله رحمی مناسب همانند لوله آب عمل نمی کند، باز بودن لوله های رحمی در عکس رحمی دلیل سلامت کامل لوله ها نیست. در موارد مشکوک با انجام لاپاروسکوپی ارتباط لوله با تخمدان، شکل ظاهری آن و میزان تحرکش به طور دقیق تری معین می شود. توجه گردد حتی در صورت عدم جراحی قبلی شکمی یا لگنی، به علت عفونت های مزمن و بدون علامت لگلن حتی در زمان تجرد، ممکن است چسبندگی در لوله ها دیده شود. بنابراین فاکتور توبال یا لوله ای یکی دیگر از علل نازایی زنانه است.

بعداز لقاح تخمک و اسپرم و ایجاد جنین، طبعاً این جنین باید در رحم جای بگیرد. اگر رحم وجود نداشته باشد و یا دچار چسبندگی باشد و یا دیواره داشته باشد و یا رشد نامناسب عضلات رحمی را داشته باشیم که اصطلاحاً فیبروم یا میوم خوانده می شود، و یا جدار داخلی رحم رشد نامناسب داشته باشد (پولیپ رحمی)، درلانه گزینی جنین ایجاد اختلال می گردد که این  مسائل را فاکتور رحمی می نامند.

راه تشخیص آن در مرحله اول سونوگرافی داخل واژنی و عکس رنگی است و در مرحله دوم انجام هیستروسکوپی می باشد که داخل رحم مستقیما با دوربین بررسی می شود و علاوه بر تایید تشخیص مشکلات ذکر شده  فوق، روش درمانی برای آنها هم محسوب می گردد. توجه شودکه انجام لاپاروسکوپی و هیستروسکوپی دو کار متفاوت می باشند و با هرکدام یک سری مسائل مجزا تشخیص داده شده و درمان می گردد. لذا، درصورت لزوم بررسی بیمار نازا باید هر دو عمل همزمان انجام شود تا بررسی کامل و از نظر علمی دقیق انجام شده باشد.

آندومتریوز: طی دوران قاعدگی جدار داخلی رحم دچار ریزش و خونریزی می شود. بخشی از این جدار جدا شده ممکن است از طریق لوله ها باجریان رو به عقب وارد لگن بشود و ایجاد بیماری به نام آندومتریوز نماید. انتقال بخشهای بسیار کوچکی از جدار داخلی رحم که خونریزان است ممکن است به نقاط دور دست مثل ریه از طریق عروق خونی نیز رخ بدهد. معمولاً این بیماران استعداد ژنتیکی ابتلا به این بیماری را دارند و در طول زمان معمولاً با پیشرفت بیماری بر شدت چسبندگی ها افزوده شده و کیفیت و تعداد تخمک های موجود در تخمدان کاهش می یابد. در بسیاری از بیماران در زمان تشخیص بیماری، کیست تخمدان به نام آندومتریوما اولین علامت ابتلا است.

این بیماری چهار درجه از نظر شدت ابتلا دارد. بیماری که آندومتریوما داشته است و بخصوص در زمان تجرد آن را عمل کرده است، در درجه سه شدت بیماری بوده است و چون هم این کیست ها مجدداً عود می کنند و خود بیماری هم درحال پیشرفت است، نباید وقت را تلف کرد. بیمارانی که تشخیص آندومتریوز یا آندومتریوما برای آنها داده شده است، باید سریعاً اقدام به بچه دار شدن بکنند و درصورت عدم وقوع بارداری درعرض دو تا سه ماه باید برای انجام آی یوآی (IUI) ویا آی وی اف (IVF) مراجعه بکنند.

یک نکته مهم اینست که چون بیماری آندومتریوز از بین نمی رود وکیست ها مدام عود می کنند، عمل دوباره و چند باره آن ها بجز اینکه باعث کاهش تعداد تخمک ها می شود هیچ فایده دیگری ندارد و فقط پاسخ به داروهای تحریک تخمک گذاری را کم می کند و باعث اتلاف وقت بیمار می گردد. البته در موارد خاص اگر سایز کیست جدید بزرگ باشد برای افزایش پاسخ درمانی باید تن به عمل مجدد داد.

آندومتریوز به علت اثر منفی که هم روی تخمدان ها دارد و هم لوله ها و احتمالاً رحم، جزء فاکتور تخمدانی و فاکتور ساختمانی (هردو قسمت) در نازایی به علت فاکتور زنانه قابل تقیسم بندی است.

***نازایی به علت ناشناخته: در بررسی کامل این زوجین هیچ علت مشخصی برای ناباروری یافت نمی شود. این بیماران نازایی ایدیوپاتیک یا بدون علت مشخص (لااقل برای ما) نامیده می شوند. راه حل درمانی همان کارهایی است که برای سایر بیماران استفاده می شود. نکته مهم اینست که هرچه طول مدت نازایی طولانی تر شود، شانس باروری هم کمتر می شود. اگر دربررسی های قبلی علت خاصی معین نشده است، این به معنی قطعی نبودن مشکل نیست، در حد توان علمی و عملی ما علتی پیدا نشده است؛ اگر مشکلی نبود پس چرا بارداری رخ نداده است. لذا به این دسته از زوجین توصیه می شود که سریعاً برای دریافت درمان های پیشرفته مراجعه نمایند.

———————————————————–

راه های ارتباطی با دکتر الهام پور مطرود

پیج اینستاگرام دکتر الهام پور مطرود

کانال آپارات دکتر الهام پور مطرود

کانال نماشا دکتر الهام پور مطرود

———————————————————–